Komórki macierzyste występują w organizmie człowieka przez całe życie, m.in. w szpiku i krwi obwodowej. Jednak najcenniejszym ich źródłem jest krew pępowinowa, którą rodzice mogą zabezpieczyć podczas porodu.

Czym są komórki macierzyste?
Pewna porcja krwi, wytworzona jeszcze w łonie matki, trafia do pępowiny dziecka. To właśnie w niej znajdują się cenne komórki macierzyste o unikatowych zdolnościach do samoodnowy i różnicowania się w inne komórki, z których zbudowane są nasze tkanki. Mogą one przekształcić się np. w krwinkę czerwoną, płytkę krwi, komórkę mięśniową czy nerwową.

Komórki macierzyste obecne są w naszym organizmie przez całe życie, ale ich liczba i potencjał z wiekiem maleją. W późniejszym okresie występują przede wszystkim w tych tkankach, w których niezbędne jest stałe wytwarzanie nowych komórek, np. w szpiku, skórze, jelitach, tkance tłuszczowej. Powszechnie stosowane w medycynie źródła komórek macierzystych to szpik, krew obwodowa oraz krew pępowinowa.

Wśród komórek macierzystych można wyróżnić: komórki krwiotwórcze (mające zdolność przekształcania się w każdy ze składników krwi i układu immunologicznego) oraz komórki tkankowe (mające zdolność przekształcania się w różne typy komórek, takie jak komórki nerwowe, mięśnia sercowego, wątroby, trzustki, kości). Od ponad 20 lat krwiotwórcze komórki macierzyste standardowo stosowane są w hematologii i onkologii oraz leczeniu chorób układu krwiotwórczego. Obecnie trwają intensywne badania naukowe nad możliwością wykorzystania tkankowych komórek macierzystych w medycynie regeneracyjnej.

Co różni krew pępowinową od szpiku?
Naukowcy już dawno dowiedli, że krwiotwórcze komórki macierzyste z krwi pępowinowej mają przewagę nad komórkami ze szpiku, ponieważ są bardziej pierwotne, mniej ukierunkowane oraz posiadają dużą zdolność podziału i przekształcania się w komórki pożądanych tkanek. Unikalne właściwości komórek macierzystych z krwi pępowinowej pozwalają na wykorzystanie ich w leczeniu, nawet przy niepełnej zgodności antygenów tkankowych. Jest to niezwykle ważna cecha, gdyż zwiększa możliwość przeprowadzania przeszczepień pomiędzy członkami najbliższej rodziny. Dodatkowo komórki macierzyste z krwi pępowinowej charakteryzuje mniejsza „dojrzałość” immunologiczna, dzięki czemu ich przeszczepienie powoduje mniej powikłań u biorcy.

Te właściwości oraz dziesięciokrotnie większe zdolności regeneracyjne niż komórek ze szpiku sprawiają, że coraz częściej przeszczepia się komórki macierzyste z krwi pępowinowej. W 2009 roku w USA po raz pierwszy liczba przeszczepień tych komórek była wyższa niż przeszczepień ze szpiku. Istotną różnicą, o której należy pamiętać, jest fakt, że zdeponowanie komórek macierzystych w banku rodzinnym pozwala pominąć czasochłonny i kosztowny proces poszukiwania odpowiedniego dawcy, jaki ma miejsce w przypadku szpiku.

Jakie zastosowanie ma krew pępowinowa?
Na świecie komórki macierzyste z krwi pępowinowej wykorzystywane są do przeszczepień od 1988 roku. Do końca 2014 roku wykonano już ponad 40 tysięcy przeszczepień krwi pępowinowej u dzieci i dorosłych. W Polsce dotychczas przeprowadzono kilkadziesiąt takich zabiegów, z czego kilkanaście u dzieci. Do większości z nich użyto krwi pobranej i zdeponowanej w Polskim Banku Komórek Macierzystych, do pozostałych z zagranicznych banków publicznych. Niska liczba przeszczepień wynika z małej ilości zdeponowanych próbek krwi w bankach publicznych. Jednak zwiększająca się wśród rodziców świadomość sprawia, że każdego roku coraz więcej z nich decyduje się zabezpieczyć cenne komórki macierzyste w banku rodzinnym.

Niezwykłe możliwości krwiotwórczych komórek macierzystych pozwalają na szerokie ich zastosowanie w medycynie. Przeszczepienia komórek macierzystych z krwi pępowinowej są obecnie standardowo wykorzystywane w leczeniu niektórych chorób nowotworowych (np. ostre i przewlekłe białaczki, chłoniaki), chorób układu krwiotwórczego (np. różne typy niedokrwistości) i odpornościowego (tzw. zespół SCID) oraz pewnych schorzeń dziedziczonych genetycznie. Lista chorób, w leczeniu których stosuje się komórki macierzyste, liczy ponad 80 pozycji. Dzięki dostępnym i wciąż rozwijanym technikom namnażania i różnicowania komórek macierzystych wachlarz możliwości ich wykorzystania się powiększa. Naukowcy wciąż informują o nowych zastosowaniach krwi pępowinowej w medycynie regeneracyjnej.

Jakie są etapy deponowania krwi pępowinowej?
Przyszli rodzice zastanawiający się nad pobraniem krwi pępowinowej powinni pamiętać, że można to zrobić tylko raz, podczas porodu. Dlatego też podjęcie decyzji o zdeponowaniu krwi dziecka jest najważniejszym etapem całego procesu. Kolejny krok to wybranie odpowiedniego banku, któremu powierzy się cenną krew. Najlepiej zdecydować się na doświadczoną i certyfikowaną instytucję, która zachowuje wysokie standardy medyczne. Decyzji o pobraniu krwi pępowinowej nie należy zostawiać na ostatnią chwilę. Wybór banku i podpisanie umowy powinny nastąpić przed porodem, w 2 lub 3 trymestrze ciąży. Po zawarciu umowy rodzice otrzymują „zestaw pobraniowy” wyposażony we wszystkie elementy niezbędne do pobrania krwi ich dziecka. Muszą jedynie pamiętać o zabraniu zestawu do szpitala w dniu porodu. Bezpośrednio po porodzie personel szpitala powiadamia pracowników banku, że krew została pobrana. Następnie trafia ona do laboratorium, gdzie przechodzi serię badań. Rodzice informowani są o ich wynikach oraz otrzymują stosowny certyfikat, na podstawie którego, w razie potrzeby, będą mogli skorzystać ze zdeponowanych komórek.

Jak się pobiera krew pępowinową?
Pobranie komórek macierzystych z krwi pępowinowej jest najwygodniejszym i jedynym nieinwazyjnym sposobem ich pozyskania. Krew pobierana jest przez położną do „zestawu pobraniowego”, który rodzice otrzymują od banku. Procedura pozyskiwania krwi pępowinowej trwa kilka minut, nie niesie ze sobą żadnego ryzyka i nie zaburza przebiegu porodu. Odbywa się tuż po narodzinach i odcięciu pępowiny. Nie wymaga znieczulenia i jest zupełnie bezbolesna zarówno dla matki, jak i dziecka. Pozyskanie krwi pępowinowej jest możliwe także w przypadku porodu przez cesarskie cięcie czy ciąży mnogiej. Pobranie krwi odbywa się w szpitalach, które współpracują z bankami krwi pępowinowej. Zasięg działania tych banków może być lokalny lub ogólnopolski.

Co dzieje się z krwią pępowinową po pobraniu?
Po pobraniu zabezpieczona i dokładnie opisana krew pępowinowa transportowana jest do laboratorium, gdzie zostaje poddana specjalistycznym badaniom. Laboratoria przeprowadzają analizę krwi w zależności od przyjętego standardu, a więc zakres ich badań może być różny. Ważne jest, by wybrać bank, który przeprowadza kompleksowe badania krwi pępowinowej dziecka oraz krwi matki. Następnym etapem jest dodanie substancji uniemożliwiającej uszkodzenie komórek podczas mrożenia. Tak przygotowana krew przechowywana jest w ciekłym azocie (w temp. -190˚C), który zapobiega starzeniu się i urazom jej komórek. Zabezpieczoną krew pępowinową można przechowywać kilkadziesiąt lat. Najnowsze badania Amerykańskiego Towarzystwa Hematologicznego, opisane w 2010 roku, mówią o zachowaniu funkcji komórek macierzystych po 24-letnim okresie przechowywania.

Czym różni się bank publiczny od banku rodzinnego?
Decydując się na pobranie krwi pępowinowej rodzice mogą zdeponować ją w banku rodzinnym lub banku publicznym. W przypadku wyboru banku rodzinnego płacą za pobranie, badanie i przechowywanie. Są jednak jedynymi dysponentami pobranej krwi, a więc sami decydują o jej ewentualnym wykorzystaniu. Jeśli natomiast zdecydują się na bank publiczny, pobranie, badanie i przechowywanie krwi pępowinowej jest bezpłatne. Co jednak istotne – tracą do niej prawa, czyli nie są jej właścicielami. Dane o krwi przechowywanej w banku publicznym trafiają do specjalnego rejestru, a komórki macierzyste w niej zawarte mogą zostać wykorzystane do przeszczepień u osób potrzebujących.

Jakie są perspektywy?
Możliwość przeszczepiania komórek macierzystych krwi pępowinowej jest jednym z najważniejszych sukcesów współczesnej medycyny. Tymczasem naukowcy zapewniają, że to nie koniec. Prowadzone w ostatnich latach badania nad komórkami macierzystymi pozwalają przypuszczać, że niedługo uda się opracować leki na wiele nieuleczalnych dziś chorób, m.in. raka, chorobę Parkinsona, cukrzycę typu I, chorobę Alzheimera, stwardnienie rozsiane czy niewydolność serca. Dzięki temu zdeponowana krew pępowinowa zyska większą wartość, a liczba osób leczonych z jej wykorzystaniem będzie z roku na rok rosła. Nic więc dziwnego, że komórki macierzyste nazywane są medycyną XXI wieku. By móc w przyszłości skorzystać z szansy, jaką zapewniają, już dziś należy pomyśleć o ich zabezpieczeniu.

Pobranie i zdeponowanie krwi pępowinowej jest najlepszym prezentem, jakim przyszli rodzice mogą obdarować swoje dziecko. Przechowywana w banku rodzinnym krew daje pewność, że w razie wystąpienia choroby, cenne komórki macierzyste będą dostępne w każdej chwili. Ponadto, dzięki swoim unikatowym właściwościom, mogą w przyszłości posłużyć nie tylko dziecku, od którego zostały pobrane, ale również członkom jego najbliższej rodziny, np. rodzeństwu. Dlatego też pobranie krwi pępowinowej traktowane jest jako „polisa” pozwalająca zabezpieczyć zdrowie dziecka. A czy jest coś cenniejszego?

Jak wybrać najlepszy bank do zbankownia krwi pępowinowej?
WPolsce działa kilka banków krwi pępowinowej, które różnią się od siebie doświadczeniem, zapleczem laboratoryjnym, ofertą, ceną i wielkością. Największym i zarazem najbardziej doświadczonym, zarówno jeśli chodzi o przechowywanie jak i wydawanie komórek macierzystych do przeszczepień jest Polski Bank Komórek Macierzystych ( www.pbkm.pl). Wybór partnera, któremu powierzamy cenne komórki macierzyste, to wybór na lata, dlatego podejmij go świadomie. Zanim podpiszesz umowę:
– dokładnie ją przeczytaj,
– sprawdź wiarygodność banku – wiarygodność potwierdzają np. przyznane certyfikaty,
– dokładnie policz koszty i sprawdź terminy płatności,
– sprawdź czy wszystko jest dla Ciebie jasne- jeśli nie, powinieneś mieć możliwość kontaktu z Konsultantem Medycznym. Starszym Konsultantem Medycznym z ramienia PBKM na teren Płocka i okolic jest Karolina Sukiennik tel. 664065949. Konsultant może odpowiedzieć na Twoje pytania przez telefon, lub umówić się z Tobą na bezpłatną wizytę domową.

Pamiętaj- masz prawo do jasnych odpowiedzi.